Av. Vildan Yirmibeşoğlu

Kadın, Şiddet ve Namus Çıkmazı

Aile meclisinin hakkında ölüm kararı aldığı Urfalı Sevda, 26 Şubat 1996 günü, kendisini takip eden teyzeoğlu tarafından Süleymaniye Mahallesi meydanında yakalandığında, infaz kararını bilmektedir. 14 yaşındaki Mehmet, yanındakilerin de yardımıyla Sevda’yı bıçaklamaya başlar ve müdahale etmeye yeltenenlere, “Karışmayın namus meselesi” diye bağırır. Bıçak darbeleriyle yaralanan Sevda’ya diz çöktürülür ve tıpkı koyun boğazlar gibi boğazı kesilir. Herkes susup seyreder. Kimsenin kılı kıpırdamaz. Çünkü konu “namus”tur!

Peki, nedir bu namus, bu kavram nasıl oluşmuştur?

Namus, Türkçe Sözlük’te; Bir toplum içinde ahlâk kurallarına karşı beslenen bağlılık,  dürüstlük, doğruluk, iffet şeklinde tanımlanmaktadır.

Etimolojik olarak namus, nomostan gelir. Kanun, kural anlamındadır. Namus kelimesinin kökünde ve kullanılışında sahiplenmek olgusu görülmektedir.

Kadına yakıştırılan “hafif” ya da “namussuz” gibi sözler güvensizliğin, aşağılamanın, sahiplenme bahanesinin örtülmesidir. Bu bakış açısı, tümüyle ataerkil ve özünde kadın düşmanlığı yatan bir kültürü yansıtır. Çünkü, erkek ile kadın arasında varolan iktidar ilişkisinde kadın “aşağı olanı” temsil eder.

Erkek kendi “ben”ini, kadının “öteki”liği üzerine kurar ve bu ötekiyi, beden ve cinsellikle özdeşleştirerek, bunu kadını denetlemenin meşrû gerekçesi haline getirir.

Kadın ile erkek arasındaki biyolojik farklılık da, zamanla bir toplumsal ve kültürel farklılığa dönüştürülmüş ve erkek egemenliğinin bir parçası olarak kullanılmıştır. Bunun belirgin uzantılarını günümüzde de görüyoruz. Bu durum, erkek egemen bakış açısının, zamana ve değişime karşı en dayanıklı ideolojik kalıp olduğunu kanıtlayan bir anlayıştır. Aynı zamanda, kadınların toplumsal olarak kontrol edilmeleri ve bastırılmaları için de gerekçe oluşturur. Sınırlar getirir; kadınların giyinmeleri, ne zaman nerde bulunacağı, nasıl davranacağına yönelik kurallar koyar, bu kuralları erkeklere denetlettirir. Kadının namusu bir erkeğin koruması altında olmak zorundadır. Babası, kardeşi veya kocası kadının kurallara aykırı davranışı, çizginin aşılması durumunda onu cezalandırır. Kadının fişlenmesi erkeğin iki dudağının arasındadır: “Namuslu aile kızı”nın yaşam yolu aniden “hafif meşrep, fahişe, yollu, orta malı vb.” yaftalarla kesilmeye çalışılır. Böylece farklı şiddetleri meşrulaştıracak zemin hazırlanır. Tecavüz eden erkekten çok tecavüz edilen kadın sorgulanır, kocası boşar, işinden olur. Yakın bir dönem içinde fahişelere tecavüz edenlere indirim uygulanmıştır. Tecavüzcü mağdurla evlendirilerek cezadan kurtarılmış, mağdurun ömür boyu tecavüze uğramasına olanak verilmiştir. Hala ceza kanununda “nitelikli haller” maddesine namus gerekçesi eklenmemiş, töre ile sınırlanmıştır. Bekaret kontrollerinde mağdurun onayı alınmamaktadır. Namus öyle bir çıkmazdır ki, değişik kültürlerde farklılık taşısa da cinayete kadar varan ucu açık bir şiddeti çifte standardı yaşatır kadına.